Dlaczego C. T. Russell nie wydawał siódmego tomu Wykładów Pisma Świętego?
Dlaczego C. T. Russell nie wydawał siódmego tomu Wykładów Pisma Świętego?
Na początku informujemy, że artykuł nasz składa się z następujących rozdziałów:
Historia powstania siódmego tomu Wykładów Pisma Świętego
Powstawanie Wykładów Pisma Świętego, a daty prorocze
Zaniepokojenie badaczy Pisma Świętego z powodu braku siódmego tomu
Czy nieznajomość przez C. T. Russella ksiąg Apokalipsy i Ezechiela spowodowała, że siódmy tom nie powstał?
Czy tworzenie Fotodramy Stworzenia powstrzymało powstanie siódmego tomu?
Czy spadek sprzedaży kolejnych tomów spowodował, że C. T. Russell nie wydał siódmego tomu?
C. T. Russell (1852-1916), twórca Towarzystwa Strażnica (1884) i jego prezes, opublikował w latach 1886-1904 sześć tomów Wykładów Pisma Świętego zatytułowanych początkowo Brzask Tysiąclecia (Millennial Dawn). Nie wydał jednak tomu siódmego, choć miał to w planach, bo po prostu zmarł. Wydano go w roku 1917 jako „Pośmiertne Dzieło Pastora Russell’a”, jak to napisano w tomie pt. Dokonana Tajemnica (1923 s. II). Wydawano go aż do roku 1927.
Tom ten zaraz po wydaniu był powodem konfliktu między badaczami Pisma Świętego i wielu z nich wtedy odeszło, tworząc swoje niezależne ugrupowania religijne, uznające tylko sześć tomów.
Ci, którzy w latach 1917-1932 opuszczali Towarzystwo Strażnica, nie mogą zarzucać tej organizacji, że siódmy tom powstał wbrew woli Russella. Mogli nie zgadzać się z jego treścią i formą przedstawienia tomu, ale sami ze swej strony nie uczynili nic, by powstał inny tom, zgodny z ich zapatrywaniami.
Posiadali do tego prawo i mieli w swoim gronie kompetentne osoby, które współpracowały z Russellem. Było wśród nich pięciu członków zarządu Towarzystwa Strażnica (A. I. Ritchie, H. C. Rockwell, J. D. Wright, I. F. Hoskins, A. N. Pierson), w tym czterech usuniętych przez prezesa J. F. Rutherforda (1869-1942), osoby z Komitetu Redakcyjnego wyznaczonego przez Russella (R. Hirsh, H. C. Rockwell, W. E. Page, F. H. Robison) i dwóch jego osobistych sekretarzy (Menta Sturgeon, L. W. Jones). Oni nie napisali takiego tomu, a jedynie krytykowali ten, który powstał. Ten temat teraz nas nie interesuje, bo opisaliśmy go już w artykule pt. Czy wydanie książki Dokonana Tajemnica oraz czasopism Złoty Wiek i Biuletyn było złamaniem Testamentu C. T. Russella?
Dlaczego zatem Russell sam nie wydał tego tomu? Tekst nasz stara się odpowiedzieć na to pytanie.
Historia powstania siódmego tomu Wykładów Pisma Świętego
To, że Russell chciał wydać siódmy tom swoich Wykładów, nie powinno być dla nikogo zaskoczeniem. On sam zapowiadał wydanie takowego, i to już podobno w 1896 lub 1906 roku. Pojawiały się w różnych latach rozmaite zapowiedzi dotyczące tej kwestii często ze sobą sprzeczne.
Przedstawiamy je oddzielenie w poszczególnych podrozdziałach.
Zapowiedzi wydawnicze zamieszczone w tomach Wykładów
W angielskim pierwszym tomie Plan Wieków z roku 1886 nie zapowiadano kolejnych tomów.
W edycji z roku 1891 w Przedmowie (Preface, strona bez numeracji) Russell pisał o „przyszłych tomach” (ang. future volumes), choć nie napisał, ile ma ich być.
Natomiast edycja tego tomu z roku 1902 w Przedmowie zawiera już zapowiedź wydania „siedmiu tomów”:
„Ufamy, że proponowany obecnie układ, a mianowicie traktowanie tematu w siedmiu tomach, z których każdy jest wymiernie niezależny, będzie polecany naszym przyjaciołom” (ang. Plan Wieków 1902, strona bez numeracji, Preface – The arrangement as at present proposed—namely, to treat the subject in seven volumes, each measurably independent, will, we trust, commend itself to our friends.).
Zapowiedzi wydawnicze zamieszczone w Strażnicach
W roku 1890 Russell w Strażnicy wspominał o przyszłych tomach. Choć napisał, że dwa już istnieją, a trzeci jest „w drodze”, to nadmienił też, iż nastąpiły „komplikacje finansowe”. Pomimo tego planował wydać jeszcze „kilka” tomów, lecz nie sprecyzował, czy ma być ich siedem:
„Na domiar złego pojawiły się komplikacje finansowe i w ten sposób przez cztery lata nie mogłem spełnić mojej obietnicy dotyczącej tomów MILLENNIAL DAWN. Nasza obietnica nie zostanie spełniona jeszcze przez kilka lat; ponieważ chociaż obecnie ukazały się dwa tomy, a trzeci jest w drodze, zamierzam wydać jeszcze kilka, w miarę jak Pan będzie dawał łaskę i siłę, w związku z innymi cechami Jego dzieła powierzonego mojej opiece” (ang. Strażnica maj 1890 s. 4 – To add to our throng, financial complications came, and thus for four years I was hindered from fulfilling my promise of MILLENNIAL DAWN. Nor will our promise be fulfilled for several years yet; for though two volumes are now out and a third on the way, I purpose several more, as the Lord shall give grace and strength, in connection with the other features of his work entrusted to my care).
W specjalnym wydaniu Strażnicy z roku 1894 Russell napisał, że opublikował trzy tomy, czwarty jest w trakcie wydawania (ukazał się w 1897 r.), a „kilka” zamierza jeszcze wydać (patrz ang. Strażnica 25.04 1894 s. 114 – Nor will our promise of the complete set be fulfilled for some time yet; for though three volumes are now out and a fourth on the way, I purpose several more).
W Strażnicy w roku 1901 zapowiadano wydanie w przyszłości tomu szóstego i siódmego (patrz ang. Strażnica 01.06 1901 s. 2828 [reprint]). Szósty ukazał się w roku 1904.
Russell w roku 1906 nie dość, że ponownie zapowiedział tom siódmy, to prawdopodobnie po raz pierwszy podał, co ma on zawierać:
„I dotąd jeszcze nie wypełniłem do końca mojej obietnicy wydania siedmiu tomów Brzask Millenium, bo chociaż ukazało się sześć tomów, to jednak siódmy – o Objawieniu i księdze Ezechiela – ciągle należy do przyszłości, opóźniony z powodu ogólnej pracy – bez wątpienia zgodnie z »czasem właściwym« Pana” (ang. Strażnica 15.07 1906 s. 3825 [reprint]).
Dziwne, że w tym samym artykule, powtórzonym 5 miesięcy przed śmiercią Russella w roku 1916, wspomniano tylko o siódmym tomie, a pominięto wskazanie ksiąg Apokalipsy i Ezechiela:
„Nasza obietnica pełnego zestawu jeszcze się nie spełniła. Wydano sześć tomów, ale tom siódmy nie został jeszcze wydany” (ang. Strażnica 01.06 1916 s. 175 – Nor is our promise of the complete set fulfilled even yet. Six volumes are out, but the Seventh Volume is not yet issued)
Zapowiedzi wydawnicze współpracowników Russella
Kolejna informacja pochodzi od A. Macmillana (1877-1966), współpracownika Russella, który twierdził, że zapowiedź wydania siódmego tomu pojawiła się w roku 1896:
„Russell za życia napisał i wydał 6 tomów Wykładów Pisma Świętego i już w roku 1896 obiecywał wydać tom siódmy, który miał dotyczyć Ksiąg Ezechiela i Objawienia” (Dzieje Świadków Jehowy w czasach nowożytnych. Stany Zjednoczone Ameryki. Na podstawie Rocznika Świadków Jehowy na rok 1975 s. 43).
Jak wspomnieliśmy, dopiero w roku 1906 Russell napisał, że siódmy tom ma być komentarzem do ksiąg Ezechiela i Apokalipsy.
Niewykluczone, że zmieniała mu się koncepcja, co ma się w nim znaleźć, bo wypowiedział podobno takie oto słowa, które przekazali jego współpracownicy:
„Russell (...) często wspominał o tomie siódmym. »Napiszę siódmy tom, kiedy tylko znajdę klucz«, mawiał, »a jeśli Pan da ten klucz komu innemu, to on go napisze«.” (Dzieje Świadków Jehowy w czasach nowożytnych. Stany Zjednoczone Ameryki. Na podstawie Rocznika Świadków Jehowy na rok 1975 s. 35).
Natomiast umierając, Russell powiedział do swego sekretarza M. Sturgeona (1867-1935), by kto inny napisał ten tom:
„Odnośnie Siódmego Tomu
Mając te sceny przed mojemi oczami i pełną głowę myśli o możebnej śmierci zdaje się, iż było rzeczą naturalną by zapytać Brata Russell’a względem niektórych rzeczy, a mianowicie co się tyczy siódmego tomu. Odpowiedź na to otrzymałem taką: »Kto inny może napisać«. Tą odpowiedzią byłem zadowolony” (Strażnica Nr 12, grudzień 1916 s. 15-16 [ang. 01.12 1916 s. 6005, reprint]).
Tak więc widać, że Russell wymieniał dwie przyczyny opóźnień w wydawaniu tomów:
„z powodu ogólnej pracy”;
„komplikacje finansowe”.
Czy te same przyczyny spowodowały odkładanie wydania siódmego tomu?
Zanim to przeanalizujemy, zapoznajmy się z kolejnymi informacjami dotyczącymi tej przyszłej książki.
Tytuł siódmego tomu zasugerowany przez współpracownicę Russella
Gertrude Woodcock Seibert (1864-1928), współpracownica Russella, napisała w roku 1917, w liście opublikowanym w Strażnicy, że to ona „zasugerowała” mu tytuł siódmego tomu, którego powstania nie dożył, lecz patronował mu ponoć z nieba:
„W odniesieniu do tomu siódmego: kilka lat temu miałam zaszczyt zasugerować bratu Russellowi tytuł »Dokonana Tajemnica«, który następnie uznał za bardzo dobry. I fakt, że właśnie ten tytuł został wybrany i używany przez Towarzystwo jest dla mnie mocno przekonujący, że nasz ukochany Pastor poza zasłoną nadzorował pisanie i publikowanie tego dzieła. To tyle, jeśli chodzi o dowody zewnętrzne” (ang. Strażnica 01.12 1917 s. 6179 [reprint]).
Szybkie powstanie siódmego tomu
W innej publikacji z roku 1919 podano dalsze dzieje powstawania siódmego tomu:
„W jednem z najpierwszych wydań Watch Tower (Strażnica) ogłosił on artykuł pod tytułem Dokonana Tajemnica. W roku 1886 rozpoczął on wydawać seryę uwag biblijnych –Wykładów Pisma Świętego, zawiadamiając w przedmiocie pierwszego tomu (nakład początkowy), że serya ta będzie obejmować siedm tomów. W ciągu okresu swojej wiernej służby, pastor Russell często wspominał o siódmym tomie, który miał objaśnić Objawienie i Ezechiela, a który to tom miał zakończyć seryę Wykładów Pisma Świętego. (Zobacz Z. 06, str. 236.) Jednakowoż jeszcze przed opublikowaniem ostatniego tomu Pan powołał go do swej chwały i nagrody. Dokończenie i wydanie ostatniego tomu – Dokonanej Tajemnicy – pozostawione było dla innych. Bracia nasi, o których powyżej wspomnieliśmy, od dłuższego szeregu lat byli w zażyłej styczności z Pastorem Russellem i pracowali pod jego kierunkiem nad rozszerzeniem wieści o Królestwie Mesyaszowem. Niektórzy z nich byli i są jeszcze urzędnikami naszego Towarzystwa. Inni z ich liczby zostali wybrani, aby uporządkować i przygotować z zapisków brata Russella kopię Dokonanej Tajemnicy, tak żeby można ją wydrukować. Praca ta zaczęła się w grudniu
Wszystko zaś zakończyło się rozdaniem książek w jadalni Betel w lipcu 1917 roku:
„Komitet Wykonawczy Towarzystwa upoważnił dwóch jego współpracowników, Claytona J. Woodwortha i George’a H. Fishera, do przygotowania tej książki, będącej komentarzem do Księgi Objawienia, Pieśni nad Pieśniami oraz Księgi Ezechiela. Częściowo oparli się oni na tym, co o tych księgach napisał Russell, i uzupełnili to innymi komentarzami i wyjaśnieniami. Upoważnieni członkowie zarządu zatwierdzili rękopis do druku i we wtorek 17 lipca 1917 roku przy stołach w jadalni członkowie rodziny Betel otrzymali gotową książkę” (Świadkowie Jehowy – głosiciele Królestwa Bożego 1995 s. 67).
Powstawanie Wykładów Pisma Świętego, a daty prorocze
Można zastanowić się nad tym, dlaczego w nauce Russella pojawiają się lata ‘prorocze’ dopiero z zakresu 1905-1915?
Otóż pastor po początkowych niepowodzeniach z lat 1874, 1878 i 1881 (oczekiwał pochwycenia do nieba) zabrał się za pisanie i wydawanie książek. W tym czasie opublikował 6 tomów swoich Wykładów (tytuły według końcowego nazewnictwa):
1886 – Boski Plan Wieków (I)
1889 – Nadszedł Czas (II)
1891 – Przyjdź Królestwo Twoje (III)
1897 – Walka Armagieddonu (IV)
1899 – Pojednanie pomiędzy Bogiem i człowiekiem (V)
1904 – Nowe Stworzenie (VI)
Jego współpracownicy w latach 1886-1904 zaangażowani byli przede wszystkim przy sprzedaży tych tomów.
W latach 1905-1915 mogli już w pełni skupić się na rozgłaszaniu różnych ‘proroczych’ dat.
Przypatrzmy się temu, jakie były przerwy w latach między wydawaniem poszczególnych tomów:
między pierwszym tomem a drugim – trzy lata (1886-1889);
między drugim tomem a trzecim – dwa lata (1889-1891);
między trzecim tomem a czwartym – sześć lat (1891-1897)
między czwartym tomem a piątym – dwa lata (1897-1899);
między piątym tomem a szóstym – pięć lat (1899-1904).
Widzimy, że przerwy między wydawanymi tomami wynosiły od dwóch do sześciu lat.
Co takiego wydarzyło się w latach 1904-1916, że Russell nie wydał siódmego tomu? Dla tak płodnego pisarza 12 lat to wystarczająca ilość czasu.
Widzieliśmy, że po jego śmierci natychmiast, już w grudniu 1916 roku, jego współpracownicy przystąpili do pracy (zbieranie materiałów, uzupełnianie treści), „a w drugiej połowie marca 1917 kopia była prawie skończoną”. Natomiast „17 lipca 1917 roku przy stołach w jadalni członkowie rodziny Betel otrzymali gotową książkę”.
Czyżby wspomniane przyczyny, które utrudniały regularne wydawanie poprzednich tomów, miały też wpływ na wstrzymanie wydania tomu siódmego? Przypomnijmy je:
„z powodu ogólnej pracy”;
„komplikacje finansowe”.
Może Russell do końca życia nie znalazł też wspomnianego „klucza” do napisania tej książki?
Może to, że w czerwcu 1916 usunął informację o tym, co ma zawierać ten tom (komentarze do Ap i Ez), miało wskazywać, że zmieniła mu się koncepcja pisarska?
Jedna z przytoczonych poniżej wypowiedzi pokazuje, że właśnie w tym okresie Russell nie miał „klucza” do napisania siódmego tomu.
Zaniepokojenie badaczy Pisma Świętego z powodu braku siódmego tomu
W roku 1904 ukazał się tom szósty (Nowe Stworzenie). Wtedy też zmieniono tytuł całej serii tomów:
„Gdy tomy Brzasku Tysiąclecia zaczęto nazywać Wykładami Pisma Świętego, tom I oznaczano »serya I«, tom II – »serya II« itd. Tytułu Wykłady Pisma Świętegoużyto do określenia ograniczonego nakładu wydanego około października roku 1904, a od 1906 roku ta nowa nazwa stopniowo się upowszechniła” (Świadkowie Jehowy – głosiciele Królestwa Bożego 1995 s. 53).
Zmiana tytułu tomów z roku 1904 miała charakter komercyjny, czego Russell nawet nie ukrywał przed współpracownikami i czytelnikami:
„Czwarta metoda wspomniana poniżej jest przeznaczona specjalnie do użycia tych książek w nowym wydaniu, które będą miały ogólny tytuł »Wykłady Pisma Świętego« zamiast »BRZASK TYSIĄCLECIA«. Niektóre zestawy tych książek będą gotowe około 1 października (do wypróbowania przez kolporterów, aby sprawdzić czy nowa nazwa pomoże w sprzedaży, czy nie). Czy nowa nazwa zostanie później porzucona, czy też ostatecznie zastąpi BRZASK TYSIĄCLECIA, pozostawiamy do rozstrzygnięcia Pańskiej opatrzności” (ang. Strażnica 15.08 1904 s. 3412 [reprint]).
Już w roku 1903 ukazano marzenia badaczy Pisma Świętego oczekujących na siódmy tom, choć nie było jeszcze wtedy wydanego tomu szóstego (patrz ang. Strażnica 15.06 1903 s. 3207 [reprint]). Tak też było później, aż do roku 1916 (patrz ang. Strażnica 01.05 1905 s. 3556 [reprint[ i 01.02 1914 s. 5400 [reprint]).
Od roku 1909 w pytaniach kierowanych do Russella widać było już pewien niepokój jego współwyznawców. Chodziło im o opublikowanie siódmego tomu, który pastor już w roku 1906 opisał ze szczegółami, co do jego zawartości (patrz powyżej). Tym bardziej że zbliżał się oczekiwany rok 1914!
Okazało się, że Russell nawet w roku 1916 nie wiedział, kiedy będzie wydany ten tom i czy w ogóle on go wyda. Nie miał bowiem, jak mówił, „klucza” do jego napisania. Twierdził nawet, że może ktoś inny znajdzie ów „klucz”.
Poniżej zamieszczamy zbiór pytań i odpowiedzi, których udzielił pastor.
Rok 1909
„SIÓDMY TOM – Liczba Bestji.
Pytanie (1909). –Obj. 13:18: “Tuć jest mądrość. Kto ma rozum, niech zrachuje liczbę onej bestji, albowiem jest liczba człowieka. A ta jest liczba jej, sześćset sześćdziesiąt i sześć”. –Co to ma za znaczenie?
Odpowiedź. – Zobacz w siódmym tomie” (Co kaznodzieja Russell odpowiadał na zadawane jemu liczne pytania 1947 [ang. 1917] s. 550).
„Pytanie (1909). – (...)
Niektórzy chcieliby wiedzieć kiedy siódmy tom będzie wydany, lecz ja nie myślę, aby Pan dozwolił na wydanie siódmego tomu prędzej aż szósty tom zostanie lepiej strawiony” (Co kaznodzieja Russell odpowiadał na zadawane jemu liczne pytania 1947 [ang. 1917] s. 303).
Rok 1910
„SIÓDMY TOM – Czy Będzie Wydany?
Pytanie (1910). –Czy mamy powód spodziewać się, że siódmy tom będzie wydany na czas, aby wyświadczył pewną usługę Małemu Stadku z tej strony zasłony?
Odpowiedź. – Nie wiem, czy macie powód do tego czy nie. Przypuszczam, że będzie wydany na czas aby wyświadczył pewną służbę Małemu Stadku z tej strony zasłony, ponieważ rozumiem, że on będzie specjalnie dla Małego Stadka i dla Wielkiego Grona, a nie dla świata” (Co kaznodzieja Russell odpowiadał na zadawane jemu liczne pytania 1947 [ang. 1917] s. 549).
Rok 1912
„DWUDZIESTU CZTERECH STARCÓW – Ich Znaczenie.
Pytanie (1912). – Jakie jest znaczenie dwudziestu czterech starców, o których czytamy w Księdze Objawienia?
Odpowiedź. – Ja myślę, iż jest w siódmym tomie.
(Była to odpowiedź żartobliwa i wymijająca, ponieważ w owym czasie siódmego tomu nie było. – Przyp. tłumacza.)” (Co kaznodzieja Russell odpowiadał na zadawane jemu liczne pytania 1947 [ang. 1917] s. 132).
Rok 1913
„SIÓDMY TOM – Co Do Roku 1913.
Pytanie (1913). –Czy siódmy tom Wykładów Pisma Świętego będzie napisany przed upływem roku 1913?
Odpowiedź. – Jest to czymś więcej, aniżeli ja wiem” (Co kaznodzieja Russell odpowiadał na zadawane jemu liczne pytania 1947 [ang. 1917] s. 549).
Rok 1914
„SIÓDMY TOM – Czy Jest Nim Fotodrama?
Pytanie (1914). –Czy Foto Drama Stworzenia jest jaką częścią Siódmego Tomu?
Odpowiedź. – Musicie się spytać mnie coś łatwiejszego. Ja nie wiem, moi drodzy przyjaciele. Ja nie jestem tak dobrym zgadywaczem, jak niektórzy z was. Możecie napisać do niektórych z innych przyjaciół i otrzymać odpowiedź zaraz. Ja nie myślę że jest Siódmym Tomem. Fotodrama Stworzenia jest pięknym tomem i powiada o planie wieków. Ja oczekuję na Siódmy Tom także. Czekam aż wyjdzie z prasy – lecz powiem wam prywatnie, że jeszcze nie jest na prasie” (Co kaznodzieja Russell odpowiadał na zadawane jemu liczne pytania 1947 [ang. 1917] s. 550).
Rok 1916
„SIÓDMY TOM – Odnośnie Uderzenia Jordanu.
Pytanie (1916). –Czy Siódmy Tom będzie napisany przed lub po uderzeniu wód Jordanu przez pozafiguralnego Elijasza?
Odpowiedź. – Są niektóre rzeczy o których nie powinniśmy mówić nikomu; a między nimi są rzeczy o których nie wiemy” (Co kaznodzieja Russell odpowiadał na zadawane jemu liczne pytania 1947 [ang. 1917] s. 550-551).
„SIÓDMY TOM – Odnośnie Czasu Do Wyrozumienia.
Pytanie (1916). –Ponieważ było dyskutowane Objawienie we wczorajszym programie, czy mamy rozumieć, że nadszedł czas na wyrozumienie Objawienia? Jeżeli tak, to proszę objaśnić Objawienie 20:10: “A djabeł, który je zwodził, wrzucony jest w jezioro ognia i siarki, gdzie jest ona bestja i fałszywy prorok; i będą męczeni we dnie i w nocy, na wieki wieków”. Z czego składają się męczenia? Kto zadaje te męczenia?
Odpowiedź. – Fakt, że wczoraj rozbieraliśmy pewne części Objawienia, nie obejmuje, że wszyscy mówcy rozumieją wszystko co jest napisane w Księdze Objawienia. Tak dalece, jak to się odnosi do tych siedmiu Kościołów, to pisaliśmy o nich w Strażnicach w 1880 i 1882 roku. Tych siedem Kościołów były wtedy wspomniane i tychże charakterystyka była rozbierana od czasu do czasu. Lecz są pewne rzeczy w Objawieniu, których ja nie rozumiem i dla tej przyczyny nie piszę Siódmego Tomu, w którym nie życzę sobie podawać żadnych zgadywań.
Kiedykolwiek napiszę Siódmy Tom na podstawie Księgi Objawienia, to muszę posiadać zadowalniające wyrozumienie tego co nauczane jest w tej Księdze. Do tego czasu nie będę go pisał. Odnośnie mego wyrozumienia Objawienia 20:10, myślę iż znajdziecie zadawalniające objaśnienie tego tekstu w Strażnicy »O Piekle«. – Wszyscy posiadacie »Strażnicę« lub broszurkę »O Piekle«; a jeśli nie posiadacie, to użyjcie Piąty Tom, w którym ten tekst jest traktowany dosyć obszernie. W ten sposób znajdziecie o wiele lepsze traktowanie tego tekstu, aniżeli mógłbym wam dać obecnie” (Co kaznodzieja Russell odpowiadał na zadawane jemu liczne pytania 1947 [ang. 1917] s. 550).
„SZATAŃSKA WŁADZA i Czasze Gniewu.
Pytanie (1916). –Czy owe czasze gniewu (Obj. rozdz. 16) są teraz wylewane i czy szatańska władza jest teraz w procesie niszczenia? (...)
Co do owych czasz gniewu: Nie czytałem jeszcze siódmego tomu Wykładów Pisma Świętego, a zatem nie mam nic do powiedzenia o tych czaszach” (Co kaznodzieja Russell odpowiadał na zadawane jemu liczne pytania 1947 [ang. 1917] s. 617).
Poniższa konwencja w Milwaukee odbyła się w dniach 16-24 września 1916 roku. Jest to więc przedostatnia wypowiedź Russella na omawiany temat, a ostatnia publiczna:
„SIÓDMY TOM – Oświadczenie Wypowiedziane Na Konwencji w Milwaukee.
Pytanie (1916). –Proszę wytłumaczyć Objawienie 12:12, o djable zstępującym na ziemię i mający krótki czas?
Odpowiedź. – Nie mamy czasu zagłębiać się w to. Siódmy tom jeszcze nie wyszedł z pod prasy, a nawet nie jest jeszcze na prasie. Wszystko co mógłbym powiedzieć względem tego tekstu. jest, że wydarzenie to należy już do przeszłości. Pisaliśmy o tym nieco w niedawnej Strażnicy i na tym pozostawimy, aż do czasu, gdy Bóg udzieli nam więcej światła co do Księgi Objawienia i wtedy podamy objaśnienie do całej tej Księgi. Mniemamy, że Księga Objawienia jest bardzo ważna i radzi byśmy o niej pisać, ale ponieważ jako całość ona nie jest nam jeszcze w zupełności zrozumiałą, a spekulacyj i domysłów podawać nie chcemy, przeto nie będziemy o niej pisać prędzej, aż Pan uczyni nam ją wyraźną, na ile to dotyczy Biblii i jej tłumaczenia. Zatem czekamy – czekajmy na Pana. Wierzę iż w słusznym czasie Pan udzieli nam klucza który otworzy tę księgę. W międzyczasie będziemy odpoczywać. Siódmy tom otrzymacie tak prędko, jak Pan udzieli nam wyrozumienia księgi Objawienia. Jeżeli Pan poda to przez kogoś innego, bardzo dobrze, lecz ja nie wydam niczego prędzej aż będę pewnym” (Co kaznodzieja Russell odpowiadał na zadawane jemu liczne pytania 1947 [ang. 1917] s. 549-550).
Wypowiedź przedśmiertna pastora:
„SIÓDMY TOM – Ostatnie Orzeczenie Pastora Russell’a.
Pytanie (1916). –(Zadane przez Br. Sturgeon kilka godzin przed śmiercią Pastora Russell’a). – A co odnośnie Siódmego Tomu?
Odpowiedź. – Kto inny może go napisać (Co kaznodzieja Russell odpowiadał na zadawane jemu liczne pytania 1947 [ang. 1917] s. 551).
Powyższe odpowiedzi padały na konwencjach podczas sesji pytań do Russella. Zamieszczone są one w języku angielskim w raportach konwencyjnych.
Oto jeszcze inne wypowiedzi pastora o siódmym tomie zawarte w Strażnicach z 1916 roku:
„Zanim opuścimy drogich przyjaciół, by udać się do innego miasta, niektórzy pragną powiedzieć: »Bracie Russell, może nie zobaczymy się prędko, więc chcielibyśmy, byś powiedział coś o nadziejach Kościoła w niedalekiej przyszłości. Czy myślisz, że Kościół wkrótce zostanie przemieniony?«.
Odpowiadamy: nie wiemy. Musimy przyznać, że wiele jest rzeczy, których nie wiemy. Gdybyśmy wiedzieli wszystko o Księdze Objawienia, to wkrótce wydalibyśmy Siódmy Tom. Jest kilka punktów, co do których nie jesteśmy jeszcze pewni. Nie lubimy zgadywać. Moglibyśmy odgadnąć niektóre rzeczy, lecz nie możemy sobie pozwolić na zgadywanie. »Jeżeli ktoś mówi, niech mówi jako wyroki Boże« – 1 Piotra 4:11” (ang. Strażnica 01.02 1916 s. 5844 [reprint]).
Oto jak B. H. Barton (1874-1916, zmarł 24 czerwca) pielgrzym Towarzystwa Strażnica, współpracownik Russella, potrafił nawet siódmy tom hipotetycznie utożsamić z którąś ze Strażnic:
„Przyjaciele zapytali mnie: »Czy nie czekasz najpierw na Siódmy Tom? A przecież jego napisanie, wydanie i przeczytanie może zająć miesiące«. Moja odpowiedź była następująca: A skąd wiadomo, że nie będzie to po prostu jeden z numerów Strażnicy?” (ang. Strażnica 01.03 1916 s. 5866 [reprint]).
A. Macmillan, inny wspomniany już współpracownik Russella, w mowie pogrzebowej zapytał nawet o siódmy tom:
„Wiele pytań nasuwa się na myśl. Na przykład: Jesteśmy ciekawi, czy praca będzie postępowała na przyszłość, jak w przeszłości? Czy wody Jordanu zostaną »uderzone«, kto będzie pisał siódmy tom, do kogo mamy się teraz udać w naszych trudnych chwilach, próbach i trudnościach, tak jednostki, jak i całe zgromadzenia?” (Strażnica grudzień 1916 s. 7).
Interesujące jest to, że w roku 1909, gdy jeszcze nie było konkretnych planów wydania siódmego tomu, jeden z mówców na konwencji utożsamił siedem tomów z tyloma plagami z Apokalipsy św. Jana. Był to J. Bohnet (1858-1932), hodowca „cudownej pszenicy”, pielgrzym i późniejszy członek zarządu Towarzystwa Strażnica. Zadał on właściwie pytania o te plagi-tomy, a nie wygłosił stwierdzeń ‘dogmatycznych’:
„Zbliża się Armagedon, dzień wielkiej światowej bitwy. Jeśli siedem tomów nie jest siedmioma ostatnimi plagami, tuż poprzedzającymi wielki czas ucisku, to powiedzcie mi, czym jest te siedem plag, które nękają i dręczą ludzi wyznania religijnego i temperamentu? Z pewnością rozpoznajemy te plagi. Ale czy nas nękają? Pismo Święte oświadcza, że nie zbliży się to do ciebie, świętego, jak plaga” (patrz s. 76 – Armageddon, the world’s great battle day, is near at hand. If the seven volumes are not the seven last plagues, just preceding the great time of trouble, then tell me what are those seven plagues which pester and torment people of religious profession and temperament? Surely we recognize these plagues. But do they plague us? The Scriptures declare it shall not come nigh thee, the saint, as a plague; por. s. 75).
Ale to nie wszystko, bo w roku 1917, gdy wydano siódmy tom, właśnie w nim przedstawiono taką interpretację tekstów Ap 15:1, 8:
„Mających siedm plag ostatecznych. – Siedm tomów Wykładów Pisma Św. stanowią razem trzecie i ostatnie biada wylane na papiestwo” (Dokonana Tajemnica 1925 [ang. 1917] s. 275).
„Aż się skończyło siedm plag onych siedmiu Aniołów. – Dopóki nie zostały napisane, wydrukowane i rozpowszechnione siedm tomów Wykładów Pisma Św.” (Dokonana Tajemnica 1925 [ang. 1917] s. 281).
Natomiast w roku 1911 krążyło nawet kilkustronicowe opracowanie chronologiczne rzekomo oparte na istniejącym rękopisie siódmego tomu. Oczywiście zaprzeczono tym informacjom zawartym w owym piśmie (patrz ang. Strażnica 01.02 1911 s. 4753 [reprint]).
Czy nieznajomość przez C. T. Russella ksiąg Apokalipsy i Ezechiela spowodowała, że siódmy tom nie powstał?
Russell jawi się nam jako ignorant. Skonstruował całą swoją ‘eschatologiczną’ wykładnię z dokładnymi datami dla różnych wydarzeń (chronologia), a przyznał, że nie poznał dostatecznie Apokalipsy św. Jana.
Słaba znajomość zarówno Apokalipsy, jak i księgi Ezechiela, mogła sprawiać, że nie czuł się on kompetentny, by napisać siódmy tom. Wszak między innymi mówił: „tom otrzymacie tak prędko, jak Pan udzieli nam wyrozumienia księgi Objawienia” (patrz powyżej).
Interesujące jest to, że Towarzystwo Strażnica wspomina następujące słowa pastora, w których przyznaje się on do tego, że nie potrafi interpretować Pisma Świętego:
„Ponadto nie twierdził, iż potrafi interpretować Biblię” (Przebudźcie się! Nr 3, 1990 s. 20).
Inna wypowiedź tej organizacji mówi, że pastor znał się na interpretacji i orzekał, iż kościoły „mylnie interpretują” Biblię:
„1868 lub 1869 Charles Russell zaczyna dogłębnie analizować dogmaty kościołów chrześcijaństwa i stwierdza, że mylnie interpretują one Biblię” (Królestwo Boże panuje! 2014 s. 28).
Być może Apokalipsa, ze swymi licznymi symbolami i liczbami, nie nadawała się do gotowych już od wielu lat wyliczeń chronologicznych Russella.
Później jego następcy tworzący siódmy tom, starali się dopasować teksty Apokalipsy i Ezechiela do dotychczasowych nauk pastora. Nie zawsze im się to udawało. W wielu miejscach tomu dodawali jakieś inne wykładnie, które nie były powszechnie znane i trudno było je pogodzić z dotychczasową nauką pastora (np. o pełni Królestwa w roku 1931). Mówiło się jednak, że dodatki te pochodzą z zapisków Russella:
„Mimo szczerych chęci brat Russell nie zdążył napisać tego tomu. Kiedy umarł, Komitet Wykonawczy Towarzystwa upoważnił dwóch jego współpracowników, Claytona J. Woodwortha i George’a H. Fishera, do przygotowania tej książki, będącej komentarzem do Księgi Objawienia, Pieśni nad Pieśniami oraz Księgi Ezechiela. Częściowo oparli się oni na tym, co o tych księgach napisał Russell, i uzupełnili to innymi komentarzami i wyjaśnieniami” (Świadkowie Jehowy – głosiciele Królestwa Bożego 1995 s. 67).
„W ciągu wielu lat Charles T. Russell napisał sześć tomów Wykładów Pisma Świętego; siódmego nie zdążył, gdyż umarł. Jego notatki przekazano mojemu dziadkowi i jeszcze jednemu Badaczowi Pisma Świętego. Razem napisali ten tom, wydany w roku
Z tego powodu część badaczy Pisma Świętego zaprotestowała przeciw tej książce i Towarzystwu Strażnica, nie godząc się z tym, by nazywano ją „Pośmiertnym Dziełem Pastora Russella”. W roku 1917, właśnie między innymi z powodu tego tomu, nastąpił rozłam w Towarzystwie.
Dla zamknięcia ust oponentom nigdy nie upubliczniono wspomnianych „notatek” Russella.
Co ciekawe, już w roku 1927 w Towarzystwie Strażnica odrzucono siódmy tom, choć niektóre nauki z niego kwestionowano wcześniej, w roku 1925 (np. komentarz do Ap 12). Natomiast w roku 1930 wydano całkowicie zmieniony nowy komentarz do Apokalipsy pt. Światło (2 tomy), a w latach 1931-1932 do Księgi Ezechiela pt. Vindication (3 tomy), czyli Usprawiedliwienie (po polsku brak). Z czasem również i te komentarze odrzucono:
„Już w roku 1917 Towarzystwo Strażnica wydało książkę Dokonana Tajemnica, w której werset po wersecie omówiono Księgę Ezechiela i Objawienie. W miarę rozwoju wydarzeń światowych spełniających proroctwa biblijne opracowano dwutomowe dzieło pod tytułem Światło, opublikowane w 1930 roku, a będące zaktualizowanym studium Objawienia. Niemniej ‘światłość dalej wschodziła sprawiedliwemu’, toteż w roku 1963 Towarzystwo wydało książkę „Babylon the Great Has Fallen!” God’s Kingdom Rules! (»Upadł Babilon Wielki!« Panuje Królestwo Boże!).” (Wspaniały finał Objawienia bliski! 1993 s. 8).
„W roku 1932 wydane jednak zostały tomy drugi i trzeci książki Usprawiedliwienie, gdzie rozpatrywano pozostałe dwadzieścia cztery rozdziały proroctwa Ezechiela. Za ich pośrednictwem Jehowa objawił swemu ludowi, że proroctwa o odrodzeniu nie odnoszą się do ziemskich, obrzezanych, rodowitych Żydów czy Izraelitów, lecz dotyczą wiernego ostatka duchowego Izraela po roku 1919 n.e.” (Strażnica Nr 1, 1967 s. 8).
Paradoksem jest to, że ważne nauki Towarzystwa Strażnica, łącznie z chronologią, opracowywano od roku 1879 bez uwzględniania w dużym stopniu ksiąg, które uważane były za prorocze!
Ale Towarzystwo Strażnica nie było pierwszym, które tworzyło swoje obliczenia chronologiczne bez uwzględnienia innych ksiąg biblijnych, których wcześniej nie komentowano szczegółowo.
Przykładowo najstarszy adwentystyczny komentarz do ksiąg Daniela i Apokalipsy napisany został przez Uriaha Smitha (1832-1903), jednego z liderów Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego, dopiero w roku 1897, gdy ten kościół już od 50 lat rozwijał się i przepowiadał powrót Jezusa (patrz Daniel i Objawienie U. Smith, Kowale 2009 [ang. wydanie zrewidowane 1944 r.]).
Wynika z tego, że grupy religijne kładące duży nacisk na eschatologię realizującą się na ich oczach, wpierw nie uwzględniają niektórych ksiąg proroczych, a później dopasowują swoje komentarze do aktualnej wykładni. Można to zrozumieć po części, bo rzeczywiście księgi te są trudne i trzeba się napracować, by uzgodnić je ze swoją obecną nauką. Tym bardziej że dla tego typu wyznań religijnych ‘czas nagli’ i wolą one wpierw na ‘łapu-capu’ coś skonstruować (opracować), a później zadbać o szczegóły. A gdy nadchodzi czas i ‘koniec’ nie nastaje, wtedy mogą zarobić na sprzedaży kolejnych sensacyjnych komentarzy.
Czy tworzenie Fotodramy Stworzenia powstrzymało powstanie siódmego tomu?
Widzieliśmy, że zniecierpliwieni uczniowie Russella pytali nawet, czy Fotodrama Stworzenia jest jakąś częścią siódmego tomu (patrz powyżej).
Czym ona była?
„W roku 1912 Russell i jego towarzysze zdobyli się na realizację śmiałego przedsięwzięcia o charakterze oświatowym, które wyraźnie wyprzedziło swoją epokę. Chodziło przy tym o dotarcie do milionów ludzi na całym świecie. Była to »Fotodrama stworzenia«” (Świadkowie Jehowy – głosiciele Królestwa Bożego 1995 s. 59).
„Już w roku 1914 pastor Russell, pierwszy prezes Towarzystwa Strażnica, zaprezentował »Fotodramę stworzenia«, ośmiogodzinny program składający się z ruchomych obrazów i przezroczy, zsynchronizowanych z komentarzem biblijnym, który odtwarzano z gramofonu” (Strażnica Nr 12, 1998 s. 19).
Russell bardzo się wykosztował w latach 1912-1914 i mógł już nie mieć pieniędzy na dodatkowe wydatki. Wspomina, że gdyby wiedział, ile będzie go to kosztować, nigdy nie zaczynałby tworzenia Fotodramy:
„Na przygotowanie Fotodramy Towarzystwo wydało około 300 000 dolarów, co w owych czasach stanowiło majątek. O ogromie pracy włożonej w to przedsięwzięcie Russell pisał: »Bóg życzliwie zakrył przed nami, ile trudu i wysiłku będzie kosztowała Fotodrama. Gdybyśmy z góry wiedzieli, jak wiele czasu, pieniędzy i cierpliwości trzeba będzie włożyć, aby ruszyć z miejsca, nigdy byśmy nawet nie zaczynali. Ale też nie wiedzieliśmy wcześniej, że Fotodrama odniesie tak ogromny sukces«” (Dzieje Świadków Jehowy w czasach nowożytnych. Stany Zjednoczone Ameryki. Na podstawie Rocznika Świadków Jehowy na rok 1975 s. 18).
[Ta wypowiedź Russella patrz ang. Strażnica 15.12 1914 s. 5591, reprint – poinformowano też, że po raz pierwszy wyświetlono Fotodramę 14 stycznia 1914 roku; patrz też Strażnica 15.02 2014 s. 31]
W jednym z filmów Towarzystwa Strażnica podano, że 300 000 dolarów z tamtych czasów, to według dzisiejszych przeliczników aż 7 000 000 dolarów!
Widać z tego, że Fotodrama mogła być przyczyną tego, że Russellowi po prostu brakło pieniędzy na wydanie siódmego tomu.
Interesujące jest to, że choć pastor zaprzeczał, że Fotodrama jest siódmym tomem, to jednak nazwał „tomem” tę „ośmiogodzinną prezentację”: „Ja nie myślę że jest Siódmym Tomem. Fotodrama Stworzenia jest pięknym tomem i powiada o planie wieków”.
Czy spadek sprzedaży kolejnych tomów spowodował, że C. T. Russell nie wydał siódmego tomu?
Być może coraz słabsza sprzedaż kolejnych tomów przyczyniła się do tego, że Russellowi odechciało się publikowania tomu siódmego.
Poniżej ukazujemy dane dotyczące nakładów sześciu tomów z roku 1916 z pośmiertnego numeru Strażnicy oraz rok wydania pierwszej edycji danego tomu:
tom 1 – 4 817 000 egz. (wyd. 1886)
tom 2 – 1 657 000 egz. (wyd. 1889)
tom 3 – 1 578 000 egz. (wyd. 1891)
tom 4 – 464 000 egz. (wyd. 1897)
tom 5 – 445 000 egz. (wyd. 1899)
tom 6 – 423 000 egz. (wyd. 1904) (patrz ang. Strażnica 01.12 1916 s. 5998 [reprint]).
Dziwne, że w roku 1923, w tym samym fragmencie pochodzącym z życiorysu Russella, ale zamieszczonym w innej publikacji, podano zupełnie inne nakłady rozpowszechnionych tomów:
tom 1 – 5 532 500 egz.
tom 2 – 1 878 500 egz.
tom 3 – 1 792 500 egz.
tom 4 – 714 000 egz.
tom 5 – 663 500 egz.
tom 6 – 646 500 egz. (patrz ang. Boski Plan Wieków 1923, 1927 s. 5).
Powyższe nakłady widnieją na stronach tytułowych poszczególnych tomów z roku 1923. Te wcześniejsze dotyczą roku 1916.
Nie wiadomo czemu w życiorysie (przepisanym z publikacji z 1916 r.) przypisano pastorowi nakłady książek, z którymi żyjąc nie miał nic wspólnego. Przecież w roku 1923 nie żył już od 7 lat.
Obojętnie, które dane przyjmiemy, to widać z nich, że z tomu na tom cały czas spadało zainteresowanie dziełami Russella.
Widzimy, jak obniżyło się zapotrzebowanie, szczególnie na tomy 4-6, wśród zwolenników jego nauk.
Porównajmy nakłady tomów pierwszego i szóstego, jakie osiągnęły one za jego życia.
Tom 1 – do roku 1908 sprzedano 2 339 500 egz. W roku 1916 osiągnięto nakład 4 817 000 egz.
Czyli w latach 1908-1916 sprzedano aż 2 477 500 egz. tomu pierwszego.
Tom 6 – od roku 1904 do 1916 sprzedano tylko 423 000 egz.
Czy Russell mógł mieć nadzieję, że ewentualny tom siódmy mógłby uzyskać popularność taką, jak ten pierwszy?
Czy raczej jego nakład byłby zbliżony do tomu szóstego albo jeszcze mniejszy?
Wolał zatem odsuwać w czasie opublikowanie siódmego tomu, aż w końcu zmarł, nie wydając go wcale.
Dodajmy, że jednak Russell miał słabe przewidywania co do sukcesu nakładowego siódmego tomu, który opublikowano w roku 1917.
Do roku 1927 osiągnął on nakład 2 694 000 egz. Jedynie pierwszy tom Russella mógł się poszczycić większym nakładem (5 955 000 egz.), ale ten ukazywał się nie przez 10 czy 11 lat, ale w latach 1886-1927. Natomiast drugi tom osiągnął w roku 1927 nakład 2 123 000 egz. Pozostałe tomy (3-5) miały do roku 1927 nakłady poniżej 2 000 000 egz. lub nawet mniej niż 1 000 000 egz. (4 tom).
Wydaje się, że wszystkie trzy przyczyny, które wymienialiśmy, spowodowały, że Russell nie opublikował tomu siódmego.
Przypomnijmy je:
zbyt słaba znajomość treści ksiąg Apokalipsy i Ezechiela i związane z tym nieposiadanie „klucza”, to znaczy koncepcji do opracowania tych komentarzy oraz brak zgodności tych ksiąg z chronologią pastora;
tworzenie Fotodramy Stworzenia w latach 1912-1914, co związane było wielkimi wydatkami finansowymi i brakiem czasu;
spadające zainteresowanie trzema ostatnimi tomami (4-6), szczególnie w ostatnich latach życia pastora.
Można przypuszczać, że niewypełnienie się proroctw związanych z rokiem 1910 i z końcem „czasów pogan” w latach 1914-1915 pogłębiało u pastora rozczarowanie i zniechęcnie. Możliwe, że czekał na zakończenie wojny w Europie, by wiedzieć jak układać dalsze plany i proroctwa.
Prawdopodobnie do tego zniechęcenia przyczyniły się także choroby Russella, które od momentu jego zawału serca (1913) już go nie opuszczały:
„Po konwencji w New Port, która odbyła się w lipcu [1916] – Brat Russell poważnie zachorował. Podczas swej choroby wezwał mnie do siebie i przez trzy i pół godziny określał pracę, jaka według jego zdania miała być jeszcze dokonaną, planując jakby ją przeprowadzić” (Strażnica grudzień 1916 s. 7).
„Następnie w roku 1916, krótko przed podróżą z wykładami, w czasie której zmarł, poprosił do biura swego zastępcę do spraw administracyjnych, A. H. Macmillana. Powiedział mu między innymi: »Nie jestem już w stanie przewodzić dziełu, a przecież zostało jeszcze wiele do zrobienia«” (Świadkowie Jehowy – głosiciele Królestwa Bożego 1995 s. 623).
„Brat Russell (...) Następnie przedstawił mi swój stan zdrowia, a ponieważ znałem się nieco na diagnozie, sam widziałem, że jeśli nie zostanie trochę odciążony, pożyje jeszcze zaledwie kilka miesięcy. Dodał potem: »Oto, co chciałem ci powiedzieć, bracie: Nie jestem w stanie dalej prowadzić dzieła, a jest jeszcze do wykonania dużo pracy...«” (Strażnica Nr 14, 1967 s. 10).
„Dnia 16 października 1916 roku brat Russell oraz jego sekretarz Menta Sturgeon wybrali się w zaplanowaną podróż z wykładami do zachodniej i południowo-zachodniej części USA. Jednakże Russell był już wtedy ciężko chory” (Świadkowie Jehowy – głosiciele Królestwa Bożego 1995 s. 63).
„Dnia 31 października roku 1916 podczas podróży kaznodziejskiej chory już wówczas Charles Taze Russell zmarł w pociągu pod miejscowością Pampa w stanie Teksas” (Strażnica Rok XCIV [1973] Nr 24 s. 6).
Te kwestie opisaliśmy w artykule pt. Na co chorował C. T. Russell i z jakiego powodu zmarł?
Na zakończenie składam podziękowanie J. Romanowskiemu i K. Kozakowi za pomoc w tworzeniu tego tekstu.