Wielu tak zwanych racjonalistów i przeciwników Biblii przyjmuje dziś niemal na zasadzie „bezspornej oczywistości”, że relacje Józefa Flawiusza są o wiele bardziej wiarygodne historycznie niż relacje Nowego Testamentu. Kiedy więc dochodzi do niezgodności – głównie pomiędzy tym, co podaje np. Nowy Testament, a tym, co podaje Flawiusz – „racjonaliści” na zasadzie pewnika z miejsca przyjmują, że to Flawiusz ma rację, a nie NT. Twierdzą oni wtedy często, że „historia przeczy NT”, tak jakby Flawiusz był samą historią, a nie jedynie jedną z jej interpretacji[1]. Jednakże czy takie założenie jest słuszne? W niniejszym eseju ukażę, że nie, rozbijając w ten sposób kolejny laicki mit racjonalistyczny. Jak dalej zobaczymy, Flawiusz nie tylko był w wielu miejscach niezgodny z ustaloną historią, ale momentami był sprzeczny z ustaloną geografią starożytną i wręcz z samym sobą. Popełniał też zwykłe błędy matematyczne w zakresie chronologii starożytnej. 

Niezgodności z historią

W swej Wojnie żydowskiej Flawiusz popełnia bardzo często błędy historyczne, wprowadzając tam również bardzo wiele anachronizmów. Pisze on[2] np., że Juda zawarł przymierze z Rzymianami za życia Antiocha, choć wiadomo, że przymierze to zawarto już po śmierci Antiocha, za Demetriusza I[3]. Flawiusz myli się też, twierdząc[4], że Antioch najechał za czasów Judy na jego kraj. Nie dokonał tego Epifanes, lecz jego wodzowie: Gorgiasz, Lizjasz i Dorymenes (por. 1 Mch 3,38-40).

We wspomnianym dziele Flawiusz pisze[5], że Juda zginął pod Akedasą. Nie jest to prawda. Pod Akedasą nie zginął Juda, lecz Nikanor, wóz Demetriusza (nie Antiocha). Juda zaś zginął pod Elasą w kwietniu 160 roku (por. 1 Mch 9,5.18).

Flawiusz pisze[6], że Jonates doprowadził do pojednania z Rzymianami i synem Antiocha (por. 1 Mch 11,57). Pisząc w ten sposób, Flawiusz pomieszał Antiocha V i Antiocha VI, który był synem Aleksandra Balasa, pretendenta do tronu w 153 roku p.n.e., a nie synem Antiocha.

Flawiusz pisze[7], że od wyjścia Żydów z niewoli babilońskiej do objęcia władzy przez Arystobula (103-104 p.n.e.) minęło 471 lat i 3 miesiące. Jest to nieprawda. Okres ten wynosi 433 lata.

Flawiusz pisze, że Herod był zarządcą (strategos) Judei[8], choć był on tylko prokuratorem na tym obszarze[9].

Flawiusz pisze[10], że żona Heroda, Mariamme, była córką Hirkana, choć była ona wnuczką Hirkana[11].

Flawiusz pisze, że Żydzi wyruszyli z Babilonu w drogę powrotną za czasów Kserksesa[12]. Jednakże wiadomo, że powrót ten nastąpił za Artakserksesa Longimana I, nie zaś za Kserksesa.

Flawiusz pisze, że Glafira poślubiła Archelaosa po śmierci swego męża, Juby II[13], króla Numibii. Jest to jednak nieprawda, gdyż monety z 23 roku n.e. świadczą, że jej małżeństwo z Archelaosem doszło do skutku, gdy Juba jeszcze żył.

Flawiusz podaje, że Cezar August panował 57 lat, 6 miesięcy i 2 dni[14]. Okres podany tu przez Flawiusza jest w przyblizeniu o 1 miesiąc za długi. Flawiusz podaje również błędnie, że Tyberiusz panował 22 lata, 5 miesięcy i 3 dni[15]. W rzeczywistości okres ten trwał 22 lata, 6 miesięcy i 28 dni.

Flawiusz podaje, że w 39/40 roku Petroniusz wyruszył na wyprawę przeciw przybytkowi świątyni z trzema legionami[16], choć wyruszył on tam tylko z dwoma legionami[17].

Flawiusz podaje, że Gajusz panował 3 lata i 8 miesięcy[18], choć panował on 3 lata i 10 miesięcy[19].

Flawiusz podaje, że od kampanii Marka Fulwiusza Flakkusa do końca kampanii Cezara upłynęło 80 lat[20], choć okres ten naprawdę wynosi 75 lat.

Flawiusz podaje, że Perea obejmowała Pellę, choć Pella należała do obszaru Dekapolu, a nie Perei[21].

Flawiusz pisze, że Wespazjan został cezarem w wyniku przymusu, jaki wywarli na nim żołnierze[22]. W rzeczywistości został on cezarem dlatego, że tak chciał Tyberiusz Juliusz Aleksander, wojsko zaś złożyło Wespazjanowi przysięgę wierności dopiero kilka dni później[23].

Flawiusz pisze, że obwód trzeciego muru Jerozolimy miał 9 – 10 km[24]. Jednak z danych historycznych wynika, że obwód całego miasta (którego trzeci mur był tylko częścią) miał nie więcej niż 27 stadiów, tzn. 5 km[25].

Flawiusz twierdzi, że Sedecjasz oglądał na własne oczy, jak zrównano przybytek i Jerozolimę z ziemią[26]. Tymczasem jest to niemożliwe, ponieważ Sedecjasz został oślepiony i uprowadzony przez Nabuchodonozora do Babilonii, zanim miasto i przybytek spalono (2 Krl 25,1-10).

Flawiusz pisze, że czas od założenia Jerozolimy do zburzenia jej przez Tytusa wynosi 2177 lat[27]. Okres ten wynosi jednak 2124 lata.

Flawiusz twierdzi, że Petiliusz Cerealiusz był namiestnikiem Germanii[28]. Nie mógł on jednak być namiestnikiem Germanii, ponieważ nie był wcześniej konsulem w tym rejonie, a tylko konsul mógłby zostać tam namiestnikiem.

Flawiusz pisze, że od czasu zbudowania przybytku aż do jego zamknięcia za Paulinusa minęły 343 lata[29]. Liczba ta jest jednak zawyżona o 100 lat.

Flawiusz błędnie utożsamił[30] Artakserksesa z Aswerusem (por. Est 1,1), który był Kserksesem I, a nie Artakserksesem. Natomiast w innym swoim dziele anachronicznie umieścił opis potęgi asyryjskiej w czasie wcześniejszym niż należało to zrobić z historycznego punktu widzenia[31].

Flawiusz pisze, że Argiwowie uważali Danaosa za „najdawniejszą postać w historii”[32]. W rzeczywistości za najstarszą postać w historii uważali oni Inachosa, syna Okeanosa i Tetydy.

Flawiusz pisze, że okres od panowania Eiromosa do założenia Kartaginy wynosi 155 lat i 8 miesięcy[33]. Z podanych przez niego wcześniej liczb wynika jednak po ich zsumowaniu, że okres ten był krótszy.

Flawiusz podaje, że syn Amenofisa wyruszył na bitwę pod Peluzjum i walczył też w innych bitwach[34]. Jednak jest to niemożliwe, bowiem miał on wtedy dopiero 5 lat.

Flawiusz pisze, że Dora to miasto idumejskie[35]. Jednak jest to miasto fenickie.

Flawiusz pisał, że Izrael w czasach perskich cieszył się wolnością przez 120 lat, do czasów Pompejusza[36]. Okres ten wynosił jednak nie więcej niż 80 lat.

Sprzeczności w dziełach Flawiusza

W dziełach Flawiusza pojawia się też wiele sprzeczności, co nakazuje podchodzić do podawanych przez niego danych historycznych z ostrożnością.

W jednym ze swych dzieł Flawiusz pisze, że od wyjścia Żydów z niewoli babilońskiej do objęcia władzy przez Arystobula minęło 471 lat i 3 miesiące[37]. W innym ze swych dzieł zaś podaje, że okres ten wynosił 481 lat i 3 miesiące[38].

W jednym ze swych dzieł Flawiusz pisze, że podczas jednej z bitew Aleksandra z Demetriuszem ten pierwszy miał u boku 6200 najemników i 20000 Żydów, zaś Demetriusz miał 3000 jeźdźców i 40000 pieszych żołnierzy[39]. W innym dziele Flawiusz jednak podaje inne liczby: Aleksander miał przy sobie tylko 10000 Żydów i 8000 najemników, zaś Demetriusz miał 14000 pieszych żołnierzy[40].

Raz Flawiusz pisze[41], że żona Heroda, Mariamme, była córką Hirkana, kiedy indziej pisze, że była ona wnuczką Hirkana[42].

Raz Flawiusz pisze na temat oblężenia zbuntowanej Jerozolimy w 37 roku n.e. (była oblegana przez Sosjusza i Heroda), że upadła ona po 6 miesiącach[43], zaś kiedy indziej pisze, że upadła już po 55 dniach[44], co nie daje nawet okresu dwóch miesięcy.

Raz Flawiusz pisze, że Herod podjął decyzję o odbudowaniu świątyni w 18. roku swego panowania[45], zaś kiedy indziej pisze, że nastąpiło to w 15. roku jego panowania[46].

Opisując proces Antypatra, Flawiusz raz pisze, że „Herod trwał w gniewie i łzy nie uronił”[47], kiedy indziej zaś pisze, że w czasie tego procesu „samemu Herodowi wyraźnie serce zmiękło, choć nie chciał tego okazać”[48]. Swoją drogą to ciekawe, skąd Flawiusz wiedział, co działo się w sercu Heroda, skoro nie chciał on przecież tego okazać.

Raz Flawiusz pisze, że Damasceńczycy wymordowali 10500 Żydów[49], dalej w tym samym dziele zawyża tę liczbę aż do 18000[50].

Raz Józef umieszcza tzw. epizod tyberiadzki przed opisem zaburzeń w Tarichei[51], kiedy indziej zaś po nim[52].

Opisując przybycie pewnego posłańca i ukaranie go, Flawiusz raz pisze, że był tylko jeden posłaniec. Kara, jaka miała spotkać owego posłańca, to chłosta i ucięcie ręki[53]. Kiedy indziej jednak Flawiusz pisze, że posłańców było w tamtej sytuacji wielu i wspomina tylko o karze chłosty, jaka ich dosięgła[54].

Raz Flawiusz pisze, że dał 5 dni zwolennikom Jana z Gischali na opuszczenie go[55], kiedy indziej zaś podaje, że czas ten wynosił aż 22 dni[56].

Raz Flawiusz pisze w związku z pewnym wydarzeniem, że najpierw obwarował Tyberiadę, a dopiero potem Taricheę[57], kiedy indziej jednak twierdzi, że najpierw obwarował Taricheę a dopiero potem Tyberiadę[58].

Raz Flawiusz pisze, że śmierć Agryppy przeszkodziła mu w rozbudowie muru Jerozolimy[59]. Kiedy indziej Flawiusz pisze, że rozbudowie tej przeszkodziła nie śmierć Agryppy, lecz strach Agryppy przed tym, że dowie się o tych planach Klaudiusz[60]. Przy jeszcze innej okazji Flawiusz pisze, że Agryppa zaprzestał tej rozbudowy nie dlatego, że bał się, iż o tych planach dowie się Klaudiusz, ale dlatego, że Klaudiusz się o tym po prostu dowiedział i zabronił Agryppie tej rozbudowy[61].

Raz Flawiusz pisze, że obwód trzeciego muru Jerozolimy miał 9 – 10 km[62]. Jednocześnie podaje jednak[63], że cały obwód Jerozolimy, którego trzeci mur był tylko częścią, miał zaledwie 33 stadia, czyli 6 km.

W jednym ze swych dzieł Flawiusz, pisząc o Alanach, odsyła do wcześniejszych partii tegoż swego dzieła, gdzie miał już o nich wspominać wcześniej[64]. W rzeczywistości wcześniej Flawiusz nigdzie o nich nie pisał.

 Reasumując, wyliczone powyżej błędy nie dyskredytują Flawiusza jako historyka. Każdy się myli. Jednakże powyższe zestawienie dowodzi zarazem tego, że Flawiusz jest historykiem nieco niedbałym i tak zdecydowane przeciwstawianie jego relacji przekazom Nowego Testamentu jest nieuzasadnione.

 Jan Lewandowski, grudzień 2004