„Czy będziesz ze mną w raju?” – czy tak Jezus zwrócił się do łotra?
„Czy będziesz ze mną w raju?” – czy tak Jezus zwrócił się do łotra?
Na początku informujemy, że artykuł nasz składa się z następujących rozdziałów:
Wprowadzenie do tematu obecności „łotra w raju”
Według Towarzystwa Strażnica Jezus zapytał łotra: „czy będziesz ze mną w raju?”
Kto pierwszy w Towarzystwie Strażnica próbował wprowadzić inną formę dialogu Jezusa z łotrem?
Wprowadzenie do tematu obecności „łotra w raju”
Artykuł skupia się wyłącznie na jednym aspekcie tekstu Łk 23:43 – obietnicy Jezusa danej łotrowi: „ze Mną będziesz w raju” (BT).
Nie poruszamy tu sprawy przecinka i jego umiejscowienia w tym tekście. Zagadnienie to omówiliśmy w artykule pt. Jak Towarzystwo Strażnica manipuluje „rajem”? oraz w książce pt. W obronie wiary w rozdziale Łotr w raju.
Tekst ma na celu przypomnienie mało dziś znanej interpretacji Towarzystwa Strażnica na temat rozmowy Jezusa z łotrem. Była ona nietypowa, bo trudno dziś znaleźć wyznanie religijne, które tekst Łk 23:43 przedstawiało tak, jak Świadkowie Jehowy w latach 1931-1940. Chodzi o to, czy Jezus zadał łotrowi pytanie: „czy będziesz ze mną w raju?”. Więcej o tym – w osobnym rozdziale.
Przypomnijmy: według Towarzystwa Strażnica dobry łotr nie ma obiecanego raju na stałe, a jedynie „na próbę”. Co więcej, nie będzie tam z Jezusem – mimo słów: „ze Mną będziesz w raju” (BT). Chrystus ma przebywać w niebie, a łotr – na ziemi.
Świadkowie Jehowy twierdzą, że łotr nie otrzymał i nie otrzyma od Jezusa żadnej specjalnej nagrody – jedynie kolejną szansę na życie wieczne po zmartwychwstaniu. Będzie musiał się „nawrócić” i najpewniej zostać „ochrzczony” po zmartwychwstaniu. Tak podaje leksykon biblijny Towarzystwa Strażnica:
„Złoczyńca na palu. Złoczyńca zawieszony na palu obok Jezusa uwierzył w niego i otrzymał obietnicę, że znajdzie się w raju (Łk 23:39-43; zob. RAJ). Niektórzy sądzą, jakoby w ten sposób zostało mu już zagwarantowane życie wieczne, ale przeczy temu wiele omówionych powyżej wersetów. Co prawda człowiek ten przyznał, że w przeciwieństwie do Jezusa postępował niegodziwie (Łk 23:41), ale nic nie sugeruje, iż wcześniej ‛znienawidził zło i umiłował prawość’. Ponieważ był bliski śmierci, oczywiście nie mógł już się nawrócić ani spełniać »uczynków odpowiadających skrusze«; nie został też ochrzczony (Dz 3:19; 26:20). Najwyraźniej jednak będzie miał taką sposobność po zmartwychwstaniu (por. Obj 20:12, 13)” (Wnikliwe poznawanie Pism 2006 t. II, s. 736).
Dziwna to nauka, którą zdaje się podzielać tylko Towarzystwo Strażnica i badacze Pisma Świętego – bo żadne inne wyznanie religijne o „drugiej próbie” nawet nie słyszało. Towarzystwo Strażnica miało taką wykładnię już wiele lat temu, wydając przy okazji osąd dotyczący drugiego łotra:
„Jeden z tych łotrów lżył Pana. Być może, iż ten reprezentował klasę kozłów. Zaś ten drugi odezwał się łagodnie do Pana, prosząc Go, by pamiętał o nim w królestwie swojem; i za to Jezus rzekł mu: »Zaprawdę powiadam tobie dziś, będziesz ze mną w raju«. Nie obiecał mu żywota wiecznego lecz przyrzekł; iż będzie miał sposobność ubiegać się o to życie za Jego panowania. Podajemy myśl, że ten drugi łotr, który nie okazał skruchy, może reprezentować klasę która w Tysiącleciu nie otrzyma dalszej sposobności ubiegania się o żywot, ponieważ dobrowolnie odrzuciła Prawdę teraz i nie okazała żadnej cechy, wskazującej na to, iż jest godną życia” (Strażnica 15.11 1923 s. 345 [ang. 15.10 1923 s. 313]).
„»Powiadam tobie dziś, będziesz ze mną w raju!« Będzie w raju, pod warunkiem, że będzie Panu posłuszny. Oświadczenie Jezusa nie jest swawolne i należy przypuszczać, że złoczyńca otrzyma sposobność być w raju i że tam pozostanie, o ile będzie posłuszny” (Złoty Wiek 01.06 1935 s. 11; Na tamtym świecie 1935 [ang. 1932] s. 43).
[W polskiej wersji fragmentu po słowie „raju” pojawił się wykrzyknik, podczas gdy w angielskiej broszurze Hereafter (1932 s. 44) widnieje znak zapytania.]
Nauka z roku 1923 o odrzuceniu drugiego łotra nie była pierwotnym stanowiskiem Towarzystwa Strażnica. Początkowo uczono, że on też otrzyma drugą szansę, czy powtórną próbę życia po zmartwychwstaniu:
„Kiedy nadejdzie Królestwo i raj zostanie przywrócony, nie tylko skruszony złoczyńca tam będzie, ale także ten, który nie pokutuje, a także rzymscy żołnierze, krwiożerczy uczeni w Piśmie, faryzeusze i kapłani – wszyscy będą w raju – nie ze względu na jakąkolwiek zasługę, ale ze względu na zasługę ofiary Chrystusa, która zapłaciła ich karę i zapewniła im pełną możliwość w Tysiącletnim raju, aby dojść do poznania Boga i przez posłuszeństwo do życia wiecznego, jeśli zechcą” (ang. Strażnica 15.01 1901 s. 2788 [reprint]).
„Mógł mu powiedzieć, że powodem, że on będzie mógł się znaleźć w raju, to ten, iż okup tam płaci za niego. Mógł mu powiedzieć dalej, iż umarł składając okup i za drugiego złoczyńcę także, jako też i za cały ten tłum, który przyglądał się jego śmierci, za te miliony w grobach spoczywające i te miliony ludzi, które się zrodzą” (Nowe Stworzenie 1919, 1925 [ang. 1904, 1927] s. 831).
„Wtedy łotr wyjdzie z grobu. Pismo święte mówi: że wszyscy co są· grobach usłyszą głos Syna Bożego i wyjdą (.Jana 5:28, 29). Głos ten usłyszy i drugi łotr. Powstaną oni za lepszych czasów w Tysiącletnim Królestwie, lecz możemy być pewni, że łotr, który żałował swych postępków, znajdzie się w lepszych warunkach i otrzyma szczególną nagrodę...” (Strażnica wrzesień 1917 s. 124 [ang. 01.06 1917 s. 170]).
Obecnie Towarzystwo Strażnica porzuciło wcześniejsze stanowisko w sprawie zbawienia drugiego łotra. W jego publikacjach nie ma dziś żadnych konkretnych deklaracji – temat po prostu zniknął.
Według Towarzystwa Strażnica Jezus zapytał łotra: „czy będziesz ze mną w raju?”
W roku 1931 J. F. Rutherford (1869-1942), prezes Towarzystwa Strażnica, zaczął publikować i rozgłaszać zmienioną wersję rozmowy Jezusa z łotrem. Aż do roku 1940 nauczał, że Chrystus po prostu zadał łotrowi pytanie: „czy będziesz ze mną w raju?”.
Można przypuszczać, że ta nauka obowiązywała przynajmniej do śmierci Rutherforda, bo w latach 1940–1942 nie pojawiła się żadna inna interpretacja z jego strony. Do dawnej wykładni powrócono dopiero w 1943 roku (zob. Consolation 24.11 1943 s. 29), a w polskiej publikacji – dopiero w 1946 (patrz „Prawda was wyswobodzi” 1946 s. 340 [ang. 1943 s. 361-362]).
Prócz tego poniżej wymieniona książka Rutherforda Salvation (1939) reklamowana była jeszcze w latach 40. XX wieku, a nakład wyczerpano dopiero w roku 1944 (patrz ostatnia oferta: Consolation 26.04 1944 s. 28).
W tym fragmencie Towarzystwo Strażnica przerobiło tekst Łk 23:43 („ze Mną będziesz w raju”) na zdanie pytające – analogicznie do innych cytowanych przykładów:
„Odpowiedź, dana przez Jezusa zbójcy, właściwie jest utrzymana w formie pytania: »Zaprawdę powiadam tobie dziś: Czy będziesz ze mną w raju?« (...) słowa jego słusznie można parafrazować jak następuje: (...) Tego jednak dnia zadaję tobie pytanie; Czy będziesz ze mną w raju? (...) Słowa Jezusa nie wyrażają dobitnie, naprz. w sensie decyzji, jak wielu wierzyło, że ów zabójca kiedykolwiek znajdować się będzie w raju. Nie mówi on: »Będziesz«, lecz: »Czy będziesz?« Forma tego zdania pokazuje, że przyjście zbójcy do raju uzależnione było od pewnego warunku. a warunek ten polega na tem, że po swem zmartwychwstaniu w dalszym ciągu będzie musiał wierzyć w Chrystusa Jezusa jako Króla i być posłusznym jego przykazaniom, stając w ten sposób po stronie Jezusa. (...) Niezawodnie błędne jest przedstawiać słowa Jezusa w ten sposób, żeby brzmiały: »Będziesz ze mną w raju«, gdyż właściwie powinny brzmieć: »Czy będziesz?« Słowom Jezusa nie można nadać żadnego innego rozsądnego znaczenia, a tylko to, że chciał złoczyńcy zadać pytanie” (Niebo i czyściec 1931 s. 20-22).
„Dobrze, powiadam ci więc wyraźnie: Czy będziesz ze mną albo po mojej stronie w raju? Jeżeli tak, wtedy otrzymasz sposobność do osiągnięcia życia” (Niebo i czyściec 1931 s. 24).
„»Zaprawdę powiadam tobie dziś [tego dnia, kiedy wszyscy są przeciw mnie]: Czy będziesz ze mną [po mojej stronie] w raju?«” (Niebo i czyściec 1931 s. 25).
To zdanie, ze znakiem zapytania, znajduje się także w angielskiej broszurze z roku
To jednak nic nie zmienia, gdyż w kolejnych angielskich i polskich publikacjach nadal przedstawiano słowa Jezusa w formie pytania:
„Na to mu Jezus odpowiedział: »Zaprawdę powiadam tobie dziś, czy będziesz ze mną w raju?« (wg. przekł. popr.). (...) W czasie panowania Chrystusa będzie wzbudzony z śmierci i będzie miał sposobność słuchać Pana i żyć. Dlatego pytanie Jezusa: »Czy będziesz ze mną – po mojej stronie – w raju?«. (...) Jak wskazaliśmy, właściwe brzmienie tego wiersza jest: »Powiadam tobie dziś (właśnie teraz), czy będziesz zemną w raju?«” (Złoty Wiek 01.08 1936 s. 239 [ang. 24.04 1935 s. 465]).
„Odpowiedź Jezusa była: »Będziesz ze mną (to jest po mojej stronie; wierz we mnie i słuchaj mnie) w raju?« Gdy złoczyńca po zmartwychwstaniu stanie po stronie Pana Jezusa Chrystusa i będzie go słuchał, to będzie przywrócony do doskonałości, dostąpi bogactwa życia i jego domowe ognisko będzie w raju, to jest na przepięknej ziemi, bo »raj« oznacza ogród równy Edenowi (...) Słowa Jezusa do złoczyńcy były następujące: »Powiadam tobie dziś (to jest teraz, dzisiejszego dnia powiadam), że mną będzie w raju?«” (Bogactwo 1936 s. 160-161).
„Wyrażając tę prośbę, złoczyńca pokazał, że stał po stronie Jezusa, a z odpowiedzi Jezusa »Czy będziesz ze mną w raju?« wynika, że o ile będzie w raju to Jezus go sobie przypomni” (Nowy Dzień 01.08 1937 s. 330 [ang. Złoty Wiek 17.06 1936 s. 593]).
Patrz też:
Salvation 1939 s. 355 – Jesus said: “Shalt thou be with me in paradise?”;
ang. Strażnica 15.03 1940 s. 94 – I say to thee this day shalt thou be with me in paradise? (...) Shall you be with me and for me and on my side when I come into my kingdom and establish paradise on earth?
Nieprzypadkowo Towarzystwo Strażnica włożyło w usta Jezusa pytanie, a nie obietnicę. W ich nauce łotr nie miał zapewnionego miejsca w raju – musiał dopiero na nie zasłużyć, gdy raj pojawi się na ziemi. Dlatego też w tej wersji Jezus pytał: „czy będziesz ze mną w raju?”.
Z czasem organizacja zmieniła interpretację tego fragmentu. Skoro porzuciła dawną wykładnię, nie ma potrzeby z nią polemizować.
Dziś mało który Świadek Jehowy zdaje sobie sprawę z tego, że jego organizacja miała tak dziwną interpretację rozmowy Chrystusa ze skazańcem.
Widać z tego, że gdy zwalcza się tradycyjną od wieków formę dialogu Jezusa z łotrem, to ci, co to robią, posuwają się do dziwacznych zabiegów. Gdy zauważyli, że fragment ten jest sprzeczny sam w sobie, to ‘po cichu’ wycofali się z tej interpretacji. Aby nie zostawić śladu po niej, nawet nie przeprowadzili polemiki z nią i nie ogłosili odrzucenia jej.
Zastanawiamy się, czemu Świadkowie Jehowy odrzucili swoją dawną interpretację? Może zbyt wyraźnie kłóciła się z innymi, późniejszymi twierdzeniami?
Równie frapujące jest pytanie: dlaczego właśnie w 1931 roku Rutherford wpadł na pomysł, by akurat tak przeredagować słowa z Łk 23:43? Czy była to kolejna okazja, by odróżnić swój ruch od pozostałych badaczy Pisma Świętego? Nieprzypadkowo przecież w tym samym roku ogłosił nową nazwę: „Świadkowie Jehowy”. A może Rutherford celował też w Adwentystów Dnia Siódmego – którzy, choć podzielali wcześniejsze rozumienie tego wersetu, nie uczyli jednak o „drugiej próbie” dla łotra? W kolejnym rozdziale wskazujemy źródło, na podstawie którego stworzono koncepcję z lat 1931-1940.
Kto pierwszy w Towarzystwie Strażnica próbował wprowadzić inną formę dialogu Jezusa z łotrem?
John Edgar (1862-1910), lekarz z Glasgow, jeden z dwóch braci, głównych piramidologów w Towarzystwie Strażnica, w roku 1907 wygłosił wykład pt. Where Are the Dead?, to znaczy Gdzie są umarli? (patrz ang. Strażnica 15.07 1907 s. 4027 [reprint]).
Następnie, jak podaje skorowidz do publikacji Świadków Jehowy (1986-2022), wydana została broszura na podstawie materiału z tego wykładu: 1908: (...) Gdzie są umarli? (John Edgar)(hasło Publikacje Badaczy Pisma Świętego).
W broszurze tej przedstawiał alternatywną koncepcję rozmowy Jezusa z łotrem, różniącą się od powszechnie znanej. Prezes C. T. Russell (1852–1916) nigdy co prawda nie odniósł się bezpośrednio do pomysłu Edgara, ale wspominał i reklamował tę broszurę w Strażnicy.
Pastor preferował przede wszystkim swoją wersję tekstu Łk 23:43, tę z przecinkiem (lub dwukropkiem) przesuniętym za słowo „dziś” (patrz Nowe Stworzenie 1919 [ang. 1904] s. 829-831; Stworzenie czyli historja biblijna w obrazach 1914 s. 69).
Kto więc w 1931 roku zaszczepił prezesowi Rutherfordowi pomysł wprowadzenia nowej wykładni? Tą osobą mógł być F. Franz (1893–1992), późniejszy prezes Towarzystwa Strażnica (1977–1992), który od 1926 roku pracował w „dziale redakcyjnym” Biura Głównego:
„Dnia 1 czerwca 1920 roku został członkiem rodziny Betel w Brooklynie. Wkrótce potem powierzono mu nadzór nad działalnością kolporterów, a w roku 1926 został przeniesiony do działu redakcyjnego [w ang. the editorial department], gdzie pełnił niezwykle owocną służbę” (Strażnica Nr 6, 1993 s. 31).
F. Franz wspominał, że był zafascynowany broszurą Edgara:
„W roku 1913 otrzymał od rodzonego brata broszurę Gdzie są umarli?, napisaną przez szkockiego lekarza Johna Edgara, będącego Badaczem Pisma Świętego. Studentem tym był Frederick Franz. Po uważnym zaznajomieniu się z treścią tej broszury oświadczył stanowczo: »To jest prawda!« Bezzwłocznie obrał sobie nowe cele życiowe i podjął pełnoczasową służbę kaznodziejską w charakterze kolportera. W roku 1920 rozpoczął pracę w Biurze Głównym Towarzystwa Strażnica” (Świadkowie Jehowy – głosiciele Królestwa Bożego 1995 s. 130).
W języku polskim Towarzystwo Strażnica wydało tę broszurę w roku
https://polona.pl/item-view/65591b3c-367e-4995-ac77-8c018cde1959?page=0
Właściwie w języku angielskim istnieją dwie broszury Edgara, które połączono w wydaniu polskim w jedną:
Where Are the Dead? (1908, wykład wygłoszony w roku 1907) i The Preservation of Identity in the Resurrection (ok. 1919, wykład wygłoszony w roku 1910).
Zamieszczamy najważniejszy fragment, który doprowadził Towarzystwo Strażnica do opracowania swojej koncepcji z lat 1931-1940:
„Wobec tego przecinek powinien się znaleźć po słowie »dziś«. Oto co właściwie Jezus powiedział: »Zaprawdę powiadam tobie dziś, zemną będziesz w raju« (greckie słowo esci [w ang. esee] może być również dobrze przetłumaczone: »będziesz« albo »czy będziesz«) W ten sposób widzimy, że Jezus nie sprzeciwiał się temu, co przedtem przy innej sposobności był powiedział, ani nie robił wyjątku w wypadku żałującego złoczyńcy” (Gdzie są umarli? Zachowanie tożsamości w zmartwychwstaniu J. Edgar 1920 s. 24 [ang. 1908 s. 19 – ”thou shalt be,” or ”shalt thou be.”]).
Widzimy, że Edgar tylko napomknął o możliwym innym odczytaniu tekstu Łk 23:43. Sam nie skonstruował nowego fragmentu, jak to zrobił Rutherford w roku 1931. Nawet w dalszej części broszury opowiedział się za wersją taką, jaką ukazywał Russell, oczywiście z pewnymi wtrąceniami narzucającymi inną interpretację, niż tradycyjna:
„(...) ale kiedy złoczyńca prosił, aby pamiętał o nim Jezus, kiedy przyjdzie do królestwa swego, Jezus ocenił jego wiarę i powiedział »Zaprawdę powiadam tobie dzisiaj – w tym tak smutnym dniu, kiedy umieram śmiercią złoczyńcy i kiedy wszystkim się zdaje, że jestem oszustem – będziesz zemną w raju«” (Gdzie są umarli? Zachowanie tożsamości w zmartwychwstaniu J. Edgar 1920 s. 25).
Od wielu lat Towarzystwo Strażnica posługiwało się tekstem Łk 23:43 z przecinkiem przesuniętym za słowo „dzisiaj”. W 1931 roku zmieniło swoją wykładnię, twierdząc, że Jezus zadał łotrowi pytanie: „czy będziesz ze mną w raju?”. Zabieg ten miał osłabić tradycyjne rozumienie tego fragmentu. Po raz ostatni tę nową wersję zastosowano w 1940 roku, po czym stopniowo ją zarzucono, przywracając w 1943 roku pierwotne nauki Russella.
Kiedy pastor po raz pierwszy przedstawił ‘swoją’ wersję omawianego fragmentu? Otóż dopiero w roku 1883 (patrz ang. Strażnica lipiec 1883 s. 506 [reprint]). W latach 1877–1882 nie podejmował tego tematu ani w broszurach, ani na łamach Strażnicy.
Być może Świadkowie Jehowy niedawno zmienili swoje podejście do drugiego łotra, choć w omawianym materiale zabrakło odniesienia do tekstu Łk 23:39-41, który go opisuje. Oto ich nowa, dość ogólnikowa interpretacja dotycząca „nieprawych”:
„Podczas Millennium »nieprawi« – między innymi ci, którzy nigdy nie służyli Jehowie, a nawet ‛postępowali niegodziwie’ – będą mogli się zmienić i zostać sługami Jehowy (Łuk. 23:42, 43). Jednak niektórzy byli tak niegodziwi, tak zdeterminowani, żeby sprzeciwiać się Jehowie i Jego zamierzeniu, że On nigdy nie przywróci im życia (Łuk. 12:4, 5)” (Strażnica maj 2024 s. 7).
„Na przykład w Biblii czytamy, że przywróci do życia »nieprawych«, którzy nie mieli możliwości usłyszeć dobrej nowiny i zmienić swojego życia (Dzieje 24:15; Łuk. 23:42, 43)” (Strażnica maj 2024 s. 10-11).
Na zakończenie składam podziękowanie J. Romanowskiemu i K. Kozakowi za pomoc w tworzeniu tego tekstu.